انزوای علوم اجتماعی در ایران - تور ایتالیا ارزان

اینجا اگرچه تمرکز دکتر شفیعی کدکنی بر علوم انسانی است، اما با توجه به مرز گاه کمرنگ بین علوم انسانی و علوم اجتماعی، داوری مشابهی را هم می توان در مورد علوم اجتماعی داشت. شرایط نامساعد علوم انسانی و علوم اجتماعی در کشور ما معلول دور باطلی است که طی یک سده گذشته شکل گرفته و شرایط این علوم را هم در سطوح نظری و آکادمیک و هم در سطوح عملی و اجرایی به شرایط اسفناک اکنونی رسانده است.

علوم اجتماعی نام عام مجموعه ای از حوزه های مطالعاتی است که بر ابعاد مختلف روابط اجتماعی انسان متمرکزند و چگونگی و چرایی کنش و واکنش انسان ها در ارکان مختلف جامعه و سازوکار، کارکرد و سیر تحول در جوامع بشری را می کاوند. پژوهش در علوم اجتماعی دارای اهمیتی بنیادین در درک ما از جهان اجتماعی اطراف ما و تضمین بهتر شدن مستمر آن است. علوم اجتماعی به ما می گوید ملت ها چگونه ساخته می شوند و انسجام می یابند یا در تله بی ثباتی و پریشانی اسیر می شوند؛ چگونه جوامع بشری توسعه می یابند یا بختک عقب ماندگی و جهل و خرافه بر آن ها مستولی می شود؛ چرا کشور ها در ورطه تنش و جنگ می افتند و از این راستا مردم خود را به سوی نابودی و فلاکت می برند و ملت ها چگونه می توانند با هم همراه و همگرا و هم نوا و هم افزا باشند.

علوم اجتماعی از جمله چارچوب هایی برای درک منشا و اثرات انواع رژیم های سیاسی و اجتماعی، اهداف احزاب سیاسی، ساختار شبکه های اجتماعی، اهداف و ساختار نهاد های حکومتی، دلایل قطبی شدن جوامع و چالش ها و فرصت های برآمده از فرایند ها و نهاد ها به دست می دهد. علوم اجتماعی همچنین به ما می آموزد که نهاد های اجتماعی چگونه شکل می گیرند، مردم چگونه می توانند از کانال این نهاد ها سرنوشت خود را رقم زنند و خود امکان حکومت بر خود را فراهم کنند.

علوم اجتماعی توضیح می دهد که آدم ها چرا رای می دهند یا نمی دهند، کنش آن ها در جوامع محلی و ملی چگونه است، چگونه ارایه خدمات عمومی می تواند به بهترین نحو ممکن صورت گیرد. در مجموع، علوم اجتماعی مهمند، چراکه در ایجاد نهاد ها و نظام ها و تکمیل و بهتر کردن آن ها نقش تعیین کننده دارند و به ما کمک می کنند تا در تعامل مستمر با این نهاد ها که جهان ما و زندگی ما را ساخته اند، از طریق کنکاش همیشگی در احوال آن ها از نقاط ضعف شان بکاهیم و بر کارایی شان بیفزاییم. در سطح فردی هم علوم اجتماعی به فرد کمک می کند تا بتواند بهترین تعامل ممکن را با سیستم های سیاسی و اجتماعی داشته باشد و از این طریق همزمان در راستا پیشبرد منافع شخصی خود و منافع اجتماع قرار گیرد.

رهیافت و روش شناسی علوم اجتماعی به گونه ای است که از طریق پژوهش در کنش های جاری و واقعیت های نو شونده در جامعه و نیل به دریافت های تازه امکان می دهد تا باور های رایج و پیش فرض های منسوخ به چالش کشیده شوند و از این طریق امکان تصحیح راستا ملت ها و جوامع بشری به وجود آید.

این رهیافت علوم اجتماعی و میزان تشویق و توجه به خروجی آن ها یا برعکس سرکوب آن ها و بی اعتنایی به دستاوردهای شان نقشی بسیار موثر در سرعت پیشرفت جوامع و جلو زدن ها و عقب افتادن های آن ها از یکدیگر دارد. به دلیل همین روش شناسی علوم اجتماعی است که هر گونه تلاش از سوی ادیان مختلف برای دینی کردن علوم اجتماعی طی سده های گذشته راه به جایی نبرده است، چراکه موضوعات علوم اجتماعی دارای طبیعتی متحول، نو شونده و ناایستاست و شناخت در آن ها برمبنای مشاهده شواهد ملموس و عینی می تواند شکل بگیرند.

در حوزه سیاستگذاری، تنها سیاست های عمومی که برمبنای چنین شناخت کارکردی شکل گرفته باشند، می توانند امکان دهند تا منابع محدود به نحوی بهینه مصرف شوند، نهاد ها مستمرا بازسازی شوند و سازوکار های مناسب تری برای رفع موانع و حل مسائل اندیشیده شود. در حالی که طیف گسترده علوم دقیقه که عمدتا بر شناخت جهان فیزیکی متمرکزند، نقش تعیین کننده در پزشکی، حمل و نقل، صنایع و مانند آن دارند، اما توسعه بهداشت عمومی، توسعه حمل و نقل عمومی، توسعه صنایع و قرار گرفتن یک جامعه در راستا توسعه متوازن و آمایش متناسب سرزمین در زمره امور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هستند و پیش نیاز لازم برای تحقق آن ها شناخت نهاد های سیاسی، مدیریت بخش عمومی، تخصص در توزیع منابع محدود، سیاستگذاری و اجرای سیاست های عمومی است. به همین دلیل در کشور هایی که در راستا توسعه قرار گرفته اند، یک پزشک در راس وزارت بهداشت یا یک مهندس در راس وزارت صنعت یا حمل و نقل و... قرار نمی گیرد، مگر در موارد بسیار بسیار استثنایی، چراکه تخصص یک پزشک معطوف به معالجه فرد است و تخصص یک مهندس معطوف به کار با ماشین و ایجاد امکانات و تاسیساتی که قبلا در حوزه سیاستگذاری عمومی در مورد آن ها اتخاذ تصمیم شده است.

در ایران در حوالی مشروطیت که علوم اجتماعی با صورت بندی تازه در ایران معرفی شد، حکمرانانی که خود را عقل کل می پنداشتند، نطفه فکر بی نیازی و بی اعتنایی به دستاورد های علوم اجتماعی را کاشتند. اگرچه این علوم در ایران در سطوح آکادمیک پیشرفت قابل قبولی داشته، اما بی اعتنایی دولت ها امکان چندانی فراهم نکرده تا این علوم کاربردی شوند و تعامل در خوری بین خروجی آن ها و سیاست های جاری و اجرایی ایجاد شود. به لحاظ عملی و اجرایی شرایط دهه 1360 بر مسائل اضافه نمود و موجب شد تا بسکمک از سمت های سیاسی و اجرایی، حتی فراتر از پزشکی و صنعت، در دست کسانی قرار گیرد که پیش زمینه تحصیلی متفاوت و بی ارتباط با حوزه کاری شان داشتند. ناآشنایی این دست اندرکاران با مبانی علمی کاری که انجام می دادند و می دهند، حکمرانی را در ورطه روزمرّگی افکند و دور باطلی ایجاد کرد که حاصل آن انزوا و محذوریت بیشتر علوم اجتماعی در کشور است. بی شک، هیچ کشوری بدون بهره جستن از علوم اجتماعی آینده روشنی در پیش ندارد.

علوم اجتماعی توضیح می دهد که آدم ها چرا رای می دهند یا نمی دهند، کنش آن ها در جوامع محلی و ملی چگونه است، چگونه ارایه خدمات عمومی می تواند به بهترین نحو ممکن صورت گیرد. در مجموع، علوم اجتماعی مهمند، چراکه در ایجاد نهاد ها و نظام ها و تکمیل و بهتر کردن آن ها نقش تعیین کننده دارند و به ما کمک می کنند تا در تعامل مستمر با این نهاد ها که جهان ما و زندگی ما را ساخته اند، از طریق کنکاش همیشگی در احوال آن ها از نقاط ضعف شان بکاهیم و بر کارایی شان بیفزاییم. در سطح فردی هم علوم اجتماعی به فرد کمک می کند تا بتواند بهترین تعامل ممکن را با سیستم های سیاسی و اجتماعی داشته باشد و از این طریق همزمان در راستا پیشبرد منافع شخصی خود و منافع اجتماع قرار گیرد.

رهیافت و روش شناسی علوم اجتماعی به گونه ای است که از طریق پژوهش در کنش های جاری و واقعیت های نو شونده در جامعه و نیل به دریافت های تازه امکان می دهد تا باور های رایج و پیش فرض های منسوخ به چالش کشیده شوند و از این طریق امکان تصحیح راستا ملت ها و جوامع بشری به وجود آید. این رهیافت علوم اجتماعی و میزان تشویق و توجه به خروجی آن ها یا برعکس سرکوب آن ها و بی اعتنایی به دستاوردهای شان نقشی بسیار موثر در سرعت پیشرفت جوامع و جلو زدن ها و عقب افتادن های آن ها از یکدیگر دارد. به دلیل همین روش شناسی علوم اجتماعی است که هر گونه تلاش از سوی ادیان مختلف برای دینی کردن علوم اجتماعی طی سده های گذشته راه به جایی نبرده است، چراکه موضوعات علوم اجتماعی دارای طبیعتی متحول، نو شونده و ناایستاست و شناخت در آن ها برمبنای مشاهده شواهد ملموس و عینی می تواند شکل بگیرند. در حوزه سیاستگذاری، تنها سیاست های عمومی که برمبنای چنین شناخت کارکردی شکل گرفته باشند، می توانند امکان دهند تا منابع محدود به نحوی بهینه مصرف شوند، نهاد ها مستمرا بازسازی شوند و سازوکار های مناسب تری برای رفع موانع و حل مسائل اندیشیده شود.

در حالی که طیف گسترده علوم دقیقه که عمدتا بر شناخت جهان فیزیکی متمرکزند، نقش تعیین کننده در پزشکی، حمل و نقل، صنایع و مانند آن دارند، اما توسعه بهداشت عمومی، توسعه حمل و نقل عمومی، توسعه صنایع و قرار گرفتن یک جامعه در راستا توسعه متوازن و آمایش متناسب سرزمین در زمره امور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هستند و پیش نیاز لازم برای تحقق آن ها شناخت نهاد های سیاسی، مدیریت بخش عمومی، تخصص در توزیع منابع محدود، سیاستگذاری و اجرای سیاست های عمومی است. به همین دلیل در کشور هایی که در راستا توسعه قرار گرفته اند، یک پزشک در راس وزارت بهداشت یا یک مهندس در راس وزارت صنعت یا حمل و نقل و... قرار نمی گیرد، مگر در موارد بسیار بسیار استثنایی، چراکه تخصص یک پزشک معطوف به معالجه فرد است و تخصص یک مهندس معطوف به کار با ماشین و ایجاد امکانات و تاسیساتی که قبلا در حوزه سیاستگذاری عمومی در مورد آن ها اتخاذ تصمیم شده است.

در ایران در حوالی مشروطیت که علوم اجتماعی با صورت بندی تازه در ایران معرفی شد، حکمرانانی که خود را عقل کل می پنداشتند، نطفه فکر بی نیازی و بی اعتنایی به دستاورد های علوم اجتماعی را کاشتند. اگرچه این علوم در ایران در سطوح آکادمیک پیشرفت قابل قبولی داشته، اما بی اعتنایی دولت ها امکان چندانی فراهم نکرده تا این علوم کاربردی شوند و تعامل در خوری بین خروجی آن ها و سیاست های جاری و اجرایی ایجاد شود. به لحاظ عملی و اجرایی شرایط دهه 1360 بر مسائل اضافه نمود و موجب شد تا بسکمک از سمت های سیاسی و اجرایی، حتی فراتر از پزشکی و صنعت، در دست کسانی قرار گیرد که پیش زمینه تحصیلی متفاوت و بی ارتباط با حوزه کاری شان داشتند. ناآشنایی این دست اندرکاران با مبانی علمی کاری که انجام می دادند و می دهند، حکمرانی را در ورطه روزمرّگی افکند و دور باطلی ایجاد کرد که حاصل آن انزوا و محذوریت بیشتر علوم اجتماعی در کشور است. بی شک، هیچ کشوری بدون بهره جستن از علوم اجتماعی آینده روشنی در پیش ندارد.

منبع: اعتماد