از اورگن تا شیراز ، نگاهی به کتاب باغ سالار جنگ نوشته ترنس اودانل - تور ایتالیا ارزان

خبرنگاران- یاور یگانه: گزارش های فرنگی هایی که راه شان به هر دلیلی سمت ایران افتاده و برای مدتی در این آب وخاک روزگار گذرانیده اند، برای آگاهی از طرز تلقی آنها درباره ایران و ایرانی مهم است. این گزارش ها، فارغ از اینکه چقدر در بازنمایی درست و کامل این سرزمین و مردمش پیروز و بی اعوجاج اند، راهی برای شناخت فکریت نویسندگان آنهاست.

• روایتی هولناک از دختران نوجوان که از خانه فرار می نمایند | وقتی لیلا فهمید که ...
• جایزه نوبل ادبیات 2022 به نویسنده فرانسوی رسید

نویسندگان این گزارش ها که از ملیت ها و سرزمین های مختلف بوده اند، با پیشینه های تاریخی، تربیتی و فکری متفاوتی درباره ایران دست به قلم برده اند و دیده ها و شنیده های شان را از صافی فکر خود عبور داده اند. از این روست که باید گفت این گزارش ها صرفا نه بازتابی تمام وکامل از روزگاررفته مردم، بلکه آمیخته به طرز تلقی نویسندگان شان از ابعاد مختلف زندگی است. کتاب باغ سالار جنگ نوشته ترنس اودانِل با ترجمه کمال فهیم که به تازگی بعد از سال ها از سوی انتشارت فرهنگ معاصر تجدید چاپ شده است، نمونه درخورتوجهی از این دست گزارش هاست.

ترنس اودانل مورخ و محققی اهل استان اورگن آمریکا بود که 25سال از عمرش را به سفر و سیاحت گذراند. در پیشگفتار مترجم آمده که دلیل سفر مهاجرت گونه او از آمریکا در سال 1950، انزجارش از محاکمات زمان مک کارتی و جو نژادپرستی رایج در آمریکای آن روزگار بود. اودانل در سال 1957به ایران رسید و 15سال در آن سکونت داشت.

به نوشته مترجم، اودانل ابتدا در انجمن ایران و آمریکا به تدریس زبان انگلیسی پرداخت. 7سال در کانون فرهنگی اداره اطلاعات آمریکا در اصفهان خدمت کرد. سال ها در دانشگاه های اصفهان و شیراز زبان انگلیسی تدریس کرد. در اوایل سال های دهه 1960 باغ سالار جنگ را که باغ میوه بزرگی بیرون شیراز بود اجاره کرد و 10سال در آنجا زیست و از محل فروش میوه باغ امرار معاش می کرد.

در سال 1971که صاحب باغ برای ویلاسازی تصمیم به تخریب باغ گرفت، ترنس اودانل ناچار به ترک باغ شد و یک سال بعد به ایالات متحده بازگشت. همانطور که استاد باستانی پاریزی در مقدمه کتاب نوشته، وجه تمایز کتاب خاطرات اودانل از نمونه های مشابه این است که اودانل سال ها در متن زندگی ایرانی ـ آن هم یک زندگی روستایی ـ کار و زندگی نموده بود.

نگاه اودانل، نگاه یک سیاح گردشگر نیست؛ نگاه کسی است که زندگی اش ـ به رغم همه تفاوت های انسان غربی با انسان ایرانی ـ با راه و رسم ایرانیان عجین شده است. به قول مرحوم باستانی پاریزی، اودانل غیر از آنهاست که در خوابگاه های اختصاصی و رزیدانس های سفارتخانه های خود می خفته اند و با استفاده از گزارش سُفرا و کارگزاران آنها، با حضور در چند مراسم معمولی و عادی در یک شهر، آن هم نه روستا، مطالبی از خلقیات مردم این مملکت درک می نموده اند.

باغ سالار جنگ

اودانل خود نوشته: در سال 1957به ایران سفر کردم؛ از سر کنجکاوی رفته بودم، اما به دلیل علاقه و دلبستگی فراوان ماندگار شدم.

اودانل وقتی به شیراز می رسد، باغ سالار جنگ را که متعلق به یکی از لشکریان قاجار ملقب به سالار جنگ بوده و در گردش ایام به تاجری رسیده بوده، اجاره می نماید و به شرایط این باغ که زمانی از شکوه و زیبایی فراوانی برخوردار بوده، سروسامانی می دهد.

با اینکه باغ از شهر دور است، اما زیبایی آن و شکوه عمارت اصلی اش و نیز آرامش و طبیعت بکر اطراف آن از ابتدا مورد توجه اودانل قرار می گیرد. اودانل چنان باغ را با جزئیات تصویر می نماید که می توان تصور کرد او از هر لحظه زندگی در آن باغ لذت فراوانی برده است.

کار اصلی اودانل در این باغ که محصول اصلی اش انار بوده، رسیدگی به انارستان و چیدن و فروش محصول آن بوده است. دیگر محصولات باغ انگور، گردو، سیب، گلابی، آلو و به بوده است. اودانل با شگفتی از محصول دیگر باغ یاد می نماید که گل نسترن بوده و از آن عرقی برای فروش به روستاییان تهیه می کردند.

دامداری، صیفی کاری، نگهداری از کندوهای عسل، نجاری، هیزم شکنی، رسیدگی به گلخانه، تهیه انواع مربا و انبار کردن محصولات مختلف برای فصل زمستان دیگر کارهای باغ بوده اند. اودانل همه این امور را با مشارکت سرایدار باغ، ممدلی، انجام می داده است. بخش جالبی از کتاب به رابطه اودانل و ممدلی بازمی گردد.

اودانل درباره نخستین برخوردش با ممدلی می نویسد: ... آنچه توجه من و درواقع هرکسی که ممدلی را می دید جلب کرد، لبخندش بود. لبخند ممدلی لبخند کسی بود که گویی تازه قدم به این جهان گذاشته و لذت می برد. اما برای من، آن نخستین بار، لبخند ترسناکی بود که به نظر می رسید نشان دهنده معصومیتی بزرگ و اعتمادی بی حدوحصر است.

می خواستم سرش فریاد بزنم که مراقب باش! هشیار باش! فرار کن! قایم شو! اما بعدها معلوم شد که در قضاوتم اشتباه نموده ام، زیرا ممدلی کاملا از عهده مراقبت از خود ـ و بعلاوه من ـ برمی آمد. تفاوت هایی که میان برداشت این دو از زندگی وجود دارد، به طنز شوخ و شنگی راه می دهد که خواننده را حسابی سر شوق می آورد.

نکته مهمی که در نگاه اودانل به زندگی روستاییان ایران جلب توجه می نماید، ارزش و احترامی است که آنها برای طبیعت قائل بوده اند. این نوع رابطه انسان با طبیعت که توأم با احترام و شکرگزاری بوده، با شخصیت خود اودانل نیز همخوانی داشته که توانسته 15سال در محیطی روستایی زندگی کند.

از توصیفات اودانل از زندگی مردمی که در کنارشان روزگار گذرانده می توان دریافت طبیعت در نگاه او نیز از جایگاه والایی برخوردار بوده است. او چنان درختان، کوه ها، دشت ها، راه های سنگلاخ، مزارع و آسمان را توصیف می نماید که گویی در معبدی در حال ستایش طبیعت بوده است.

مهم تر از آن، آمیختگی این طبیعت با راه و روش زندگی انسان ایرانی است که در نگاه او تکریم می گردد. اودانل در کل معتقد است ایرانیان از نعمات زندگی به خوبی بهره می برند و مهمان نواز و جوانمرد و نرم خو و شوخ طبع هستند. در گزارشی که او از زندگی ایرانیان ارائه داده، این خصلت ها حاصل زندگی مسالمت آمیز ایرانیان با طبیعت توصیف شده است. اودانل که متولد سال 1924بود، در سال 2001در استان اورگن درگذشت.