ویرجینیا وولف، ترکیب سحرآمیز جنون و نویسندگی - تور ایتالیا ارزان

ویرجینیا وولف، نویسنده زنان زمانه خود

آدلاین ویرجینیا استیون که بنا به سنت انگلیسی در سا ل هایی که او می زیست، همه او را با نام خانوادگی همسرش به ویرجینیا وولف می شناسند، در سال 1882 در لندن به جهان آمد. پدر او لزلی استیون، از خانواده ا ی سرشناس و فرهیخته بود که خود نیز به عنوان کوهنوردی معروف، روزنامه نگار، مورخ و زندگی نامه نویس در انگلستان شهرت داشت. عمو و پدربزرگ او آن چنان نامدار بودند که نامشان به لقب تشریفاتی سِر مزین شده بود. به این ترتیب ویرجینیا به طبقه ای بالارده در انگلستان تعلق داشت. مادر او هم، تقریبا چنین پیشینه ای داشت. زندگی در خانواده ای پرجمعیت و نسبتا اشرافی دستمایه خلق آثار متعدد او شد. البته پیش زمینه تبدیل شدن او به یک نویسنده تمام عیار، به کتابخانه پربار پدرش برمی شود.

در سال های نوجوانی و جوانی ویرجینیا، قوانین نابرابر و ناعادلانه به زنان اجازه تحصیل در دانشگاه نمی داد. او بسیار خوش شانس بود که گنجینه ارزشمند کتابخانه پدرش را در اختیار داشت تا به کمک کتا ب ها و تدریس خصوصی، دانشی چه بسا وسیع تر از آنچه در دانشگاه ها یاد می دادند، به دست بیاورد. ویرجینیا بارها در مقالات و سخنانش به قوانین نابرابر تاخته و برای به دست آوردن حق رای زنان همپای مدافعان حقوق بشر جنگیده بود. پدرش می گفت او کتاب ها را می بلعد! و از سرعت دخترش در بلعیدن کتاب ها تعجب می کرد.

اما با سابقه اختلالات روانی پدر و همچنین وقایع شومی مثل مرگ مادر در سیزده سالگی ویرجینیا، او از همان نوجوانی دچار افسردگی شد که چندین دوره طولانی بستری شدن، خانه نشینی و انزوا را برای این نویسنده به دنبال داشت. ویرجینیا تا سی و سه سالگی علی رغم فعالیت ّهای پرشور در محافل ادبی و نشریات از جمله مجله ادبی تایمز، کتابی به چاپ نرسانده بود. او بعد از سکونت در محله بلومزبری لندن، یکی از بنیان گذاران حلقه بلومبزبری بود که در آنجا با فعالان ادبیات مراوده داشت و از همان جا با همسرش لئونارد وولف آشنا شد.

ویرجینیا وولف سرانجام در سال 1912 نسخه دست نویس رمان سفر دریایی (سفر به بیرون) را به ناشر سپرد تا از همین سال، یک دوره سی ساله بسیار پربار ادبی را در زندگی خود رقم بزند. وولف واقعا پرکار بود و علی رغم بیماری و گوشه نشینی های گه گاه، در طول این سی سال 9 رمان به انتشار رساند که البته داستان های کوتاه ، مقالات، نقدهای ادبی و سایر فعالیت های او را هم باید به این کارنامه افزود. پژوهشگرانی که پس از مرگ ویرجینیا وولف روی زندگی او تحقیق کرده اند، بر این فرض هستند که بیماری او اختلال روانی دوقطبی (شیدایی-افسردگی) بوده است. روش درمان و داروی این بیماری تا چندین سال پس از مرگ او ناشناخته بود. البته بسکمک بر این عقیده اند که شاید اگر در آن دوره درمانی برای بیماری او وجود داشت، امروز نویسنده ای تا این اندازه برجسته را در تاریخ ادبیات نداشتیم.

طوری که وولف در آثارش ضمیر آگاه و ناآگاه بشر را با هم ترکیب می کند، جز با تجربه چنین بیماری ای بسیار بعید به نظر می رسد. همچنین انرژی فراوانی که او در دوره های شیدایی یا مانیا (آن طور که تحقیق شده، دوره های شیدایی او به هایپومانیا شباهت داشته) در خود احساس می کرده، باعث خلق آثار پرشمار در نتیجه تمایل به تجربه ا تمام وکمال از زندگی شده است. او به سفرهای ماجراجویانه می رفت و علاقه اش به هنر را چه در زمینه نقاشی و چه موسیقی با جدیت دنبال می کرد. گفته شده است که او یک بار در سراسر کنسرتی طولانی ایستاده به تماشای صحنه مشغول بوده و گاه پیش می آمده است که چندین روز نمی خوابیده و مدام حرف می زده است. همین علایم است که وقتی در کنار دوره های طولانی افسردگی او قرار می گیرد، احتمال بالای ابتلا به بیماری دوقطبی افسردگی-شیدایی را نشان می دهد. پس از آزاد شدن ورود زنان به دانشگاه، وولف تحصیلات در آکادمی را در چندین دوره متفاوت پیگیری کرد و از جمله زبان یونانی را فرا گرفت. او می گفت صدای پرندگان را می شنود که به زبان یونانی حرف می زنند!

شاید بتوان دوره 59 ساله زندگی ویرجینیا وولف را یکی از تلخ ترین دوره ها برای یک نویسنده و آن هم یک زن به حساب آورد. ویرجینیا در این 59 سال به جز قوانینی که هنوز برابری زنان را به رسمیت نمی شناخت و او را با محدودیت هایی روبرو می کرد، دو جنگ جهانی را دید. در جنگ دوم پس از بمباران محله بلومبزبری دوستان زیادی را از دست داد که همه این ها روح حساس و آسیب پذیر او را حتی بیشتر از قبل دچار تزلزل می کرد.

از معروف ترین کتاب های ویرجینیا وولف باید به رمان خانم دَلُوِی اشاره کرد که بسکمک آن را انقلابی در ادبیات قرن بیستم انگلستان و از پیشگامان سبک رمان نویسی رمان نو می دانند. همچنین اثر غیرداستانی اتاقی از آن خود که شاید مشهورترین اثر او باشد، تا امروز هنوز در دانشگاه ها تدریس می شود. او در این اثر به محدودیت های کار و تحصیل زنان نه تنها در بستر قانون بلکه در بطن جامعه و فرهنگ پرداخته است. کتاب به سوی فانوس دریایی هم از جمله کتاب های محبوب وولف است که او را هنوز هم در جمله برجسته ترین نویسندگان قرن بیستم و پس از آن قرار داده است.

ویرجینیا وولف در یک روز بهاری وقتی احساس می کند دوره ای دیگری از بیماری اش رو به شروع گذاشته است، تحمل آن را خارج از توان خود می بیند و برای چندمین بار در طول زندگی اش، تصمیم به خودکشی می گیرد. او جیب های لباسش را پر از سنگ می کند و بعد از به جا گذاشتن نامه ی خداحافظی برای همسرش، به رودخانه اوز می رود و خود را در آن غرق می کند.

خوشبختانه کتاب های ویرجینیا وولف اقبال خوبی در ترجمه فارسی داشته اند و برای پا گذاشتن در جهانی رازآلود وولف کتاب های خوبی را در دسترس داریم. در ادامه به معرفی برخی از آن ها می پردازیم.

خانم دَلُوِی، شاهکار ویرجینیا وولف

خانم دَلُوِی را شاهکاری در میان کتاب های ویرجینیا وولف می دانند. مثل بقیه آثار وولف، این رمان هم با سبک چندصدایی و روایت سیال ذهن نوشته شده است. داستان کتاب درباره یک روز از زندگی زنی به نام کلاریسا دلوی است. نویسنده به شایستگی از پس روایت آنچه در اطراف این زن و البته در ذهن و ناخودآگاهش می گذرد، برآمده است. معروف است که وقتی این کتاب را می خوانیم، راستی راستی خانم دلوی دستمان را می گیرد و ما را در محله های لندن می گرداند، با آدم ّها آشنایمان می کند. خانم دلوی عمق تاثیرگذاری زمان، مکان، خاطرات و تجربیات را بر ادراک انسان به تصویر می کشد.

وولف درباره شخصیت پردازی این رمان می گوید: غارهای زیبایی پشت شخصیت هایم حفر می کنم… قضیه این است که غارها به هم متصل شوند و هرکدام در لحظه حال به روشنای روز بیایند.

خانم دلوی را ویرجینیا وولف چندین بار از نو دست نویس کرده و فقط توسط خودش حداقل سه بار به طور کلی بازبینی و ویرایش شده است. خوشبختانه همان وسواس و دقتی که در نوشتن خانم دلوی وجود داشته، در ترجمه فارسی هم به دست توانمند و گزیده کار فرزانه طاهری اعمال شده است.

فرزانه طاهری برای ترجمه این کتاب از سه نسخه متفاوت کمک گرفته است و مقدمات و موخراتی را ترجمه و ضمیمه آن کرده است که همه این ها یک جا حتی در نسخه ها انگلیسی هم کمتر پیدا می شود. به جز مقدمه ای که خود درمورد فرایند پیش از ترجمه نوشته، پیش گفتار ویرجینیا وولف بر یکی از چاپ های خانم دلوی را هم با زحمت پیدا کرده و در ابتدای کتاب قرار داده است؛ همچنین سال شمار زندگی وولف و چند نقل قول از نویسنده درباره کتاب و نقشه لندنی که در داستان از آن حرف زده می شود، پیش از شروع رمان پیش روی مخاطب قرار می گیرد. در انتهای کتاب هم دو پیشگفتار از زبان دیگران و چند نکته درباره رمان، فرآیند ترجمه، ارجاعات و نشانه شناسی آن را آورده است.

خانم دلوی را که با ترجمه فرزانه طاهری توسط انتشارات نیلوفر به چاپ رسیده، می توانید از خبرنگاران تهیه کنید.

به سوی فانوس دریایی، خودزندگینامه ویرجینیا وولف

رمان به سوی فانوس دریایی، گرچه عملا در سبک وسیاق رمان و با تخیل نویسنده به نگارش درآمده، نوعی خودزندگینامه ویرجینیا وولف محسوب می شود. او همیشه تایید می کرد که نشانه های زندگی گذشته ما همیشه در آثارمان موجودند اما در به سوی فانوس دریایی این نشانه ها بسیار آشکارتر هستند؛ از جمله شخصیت آقای رمزی که کاملا با ویژگی های شخصیتی و سابقه پدر وولف (لزلی استیون) مطابقت دارد.

همان طور که انتظار داریم این اثر هم با سبک سیال ذهن روایت شده و اتفاقا یکی از تجربه های پیروز وولف است. داستان درباره خانواده ای به نام خانواده رمزی است و سفری که آن ها به جزیره اسکای در اسکاتلند دارند. کتاب در سه بخش به نام های پنجره، زمان می گذرد و فانوس دریایی نوشته شده که طولانی ترین بخش آن، همان بخش اول است. در این بخش، ماجرای یک روز مهمانی در خانواده رمزی روایت می شود که البته این روایت بسیار متفاوت با چند راوی بیان می شود و شاید برجسته ترین نکته رمان همین باشد. در بخش دوم و سوم اما روایت ها مربوط به دوره ای طولانی تر از زمان است. سرعت اتفاقات به خصوص در فصل دو بیشتر می شود و بالاخره در فصل آخر نتیجه ای که مخاطب جست وجویش می کند، با نشانه گذاری هایی از خلق پرتره توسط لیلی بریسکوی، شخصیت زن نقاش داستان محقق می شود.

لیلی بریسکوی که اتفاقا در کاربرد زبان ناشی هم هست، یکی از راویان کتاب است. نیروی جادویی وولف شاید این باشد که شخصیت هایی با نقص های روحی یا شناختی می سازد و بعد خود در دورن شخصیت ها فرو می رود و از زبان آنها روایت می کند. دورن و بیرون هریک از شخصیت ها چنان هنرمندانه ای توسط نویسنده تصویر می شود که انگار قبلا یک بار به جای هریک از آن ها زندگی کرده است. روایت لیلی بریسکوی از مهمانی خانواده رمزی نمونه خوبی برای این موضوع است:

به سوی فانوس دریایی را که با ترجمه خجسته کیهان توسط انتشارات نگاه به چاپ رسیده، می توانید در فیدیبو مطالعه کنید.

اتاقی از آن خود، پیشگام نقد ادبی فمینیستی

ویرجینیا وولف بدون شک جایی در اوایل فهرست زنان تاثیرگذار عصر خود دارد. تاثیرگذاری او فقط در سطح نویسنده ای بامعلومات نیست که آثار ادبی کم نظیر و حتی پیشگام در سبک رمان نویسی تالیف کرده است. او را به خاطر کتاب اتاقی از آن خود پیشگام در نظریه نقد ادبی فمینیستی می دانند. کتاب اتاقی از آن خود با اینکه ناداستان (non-fiction) و بیشتر شبیه به مقاله است، حتی از آثار داستانی او هم معروف تر است.

او این کتاب را در بستر بیماری و در آستانه نگارش رمان موج ها به یکباره به رشته تحریر درآورد. خودش می گوید:

با چنان سرعتی می نوشتم که وقتی قلم به دست می گرفتم، مثل بطری آبی بودم که سر و ته شده باشد. با نهایت سرعتی که می توانستم می نوشتم؛ بیش از حد سریع. حالا برای تصحیح آن نوشته ها باید زحمت بکشم، اما این روش به آدم آزادی عمل می دهد و اجازه می دهد از فکری به فکر دیگر بپرد.

ایده نوشتن اتاقی از آن خود بعد از سخنرانی های وولف با موضوع زن و داستان در کالج نیوهام و کالج گرتن به ذهنش رسید. این کتاب از منظر سبک مقاله نویسی هم مورد توجه قرار گرفته و تا امروز در محیط های آکادمیک تدریس می شود.

اتاقی از آن خود توسط صفورا نوربخش که خود فعال اجتماعی است، ترجمه شده و انتشارات نیلوفر آن را به چاپ رسانده است. نسخه الکترونیکی این کتاب را می توانید از فیدیبو تهیه کنید.